Ασφαλώς και τους αποκαλούν τρελούς. Κάθε φορά που ανακοινώνονται ακραία καιρικά φαινόμενα, τότε που όλος ο κόσμος κλείνεται σπίτι, με παρότρυνση μάλιστα της Πολιτικής Προστασίας, φορτώνουν τον εξοπλισμό τους και τρέχουν στα… σκοτεινά. Στήνονται σε παραλίες ή λόφους, στρέφουν τις κάμερες προς τον ουρανό και παρακολουθούν από απόσταση ασφαλείας την καταιγίδα την ώρα που έρχεται ή την ώρα που φεύγει, για να καταγράψουν το φαινομενικά… αόρατο: κεραυνούς και κυρίως φωτεινές αναλαμπές που συμβαίνουν εκεί έξω, από την τροπόσφαιρα έως την ιονόσφαιρα, διαρκούν χιλιοστά του δευτερολέπτου και τα άμαθα μάτια μας συνήθως δεν προλαβαίνουν καν να διακρίνουν.

Η εύλογη απορία: γιατί να το κάνει κάποιος αυτό; «Γιατί μας αρέσει. Και η φωτογραφία, και ο καιρός. Παρατηρούμε πολύ σπάνια και εντυπωσιακά φαινόμενα που ελάχιστοι στον κόσμο έχουν τη δυνατότητα να καταγράψουν. Και επιπλέον συλλέγουμε υλικό, το οποίο χρησιμοποιείται για επιστημονικές έρευνες», μου λέει ο Θανάσης Παπαθανασίου, μέλος της παρέας, που αποτελείται επίσης από τους Χρήστο Ντουντουλάκη, ο οποίος έχει εκδώσει και σχετικό βιβλίο, Δημήτρη Σαγιάκο, Παναγιώτη Τσούρα και Τάσο Παλαμίδα.

Κάθε απορία που τους καταθέτω γεννά περισσότερες, πάντως. Τι είναι τα red sprites, το βασικό φαινόμενο που καταγράφει η ομάδα; «Είναι είδος TLE, όπως και τα ακόμη σπανιότερα GhOSTs, blue jets, gigantic jets, elves. Για να μιλήσουμε πιο απλά, τα red sprites (κόκκινα δαιμόνια) ανήκουν σε μια ευρύτερη κατηγορία σπάνιων φαινομένων που ονομάζονται παροδικά φωτεινά γεγονότα (TLEs, Transient Luminous Events, δηλαδή) και συμβαίνουν στη μέση και ανώτερη ατμόσφαιρα, πάνω από καταιγίδες. Φανταστείτε, εκκενώσεις σε ύψος που ξεκινά από τα 35-40 χλμ. πάνω από μια ισχυρή καταιγίδα και φτάνει έως την ιονόσφαιρα, στα 90 χλμ. Άρα μιλάμε για δεκάδες χιλιόμετρα ύψους αλλά και πλάτους».

Όπως εξηγούν, χαμηλά έχουμε το καταιγιδοφόρο νέφος, μέσα στο οποίο δημιουργούνται οι κεραυνοί. Όταν εκδηλωθεί ένας κεραυνός, δημιουργείται μια πρόσκαιρη αλλά μεγάλη ανακατανομή του ηλεκτρικού φορτίου μέσα στο νέφος. Αυτή έχει ως συνέπεια τη δημιουργία ενός, επίσης πρόσκαιρου, ισχυρού ηλεκτρικού πεδίου ανάμεσα στο νέφος και στη βάση της ιονόσφαιρας. Αυτό το πεδίο επιταχύνει τα ηλεκτρικά φορτισμένα σωματίδια της ατμόσφαιρας (π.χ. ηλεκτρόνια και ιόντα), με αποτέλεσμα τη σύγκρουσή τους με μόρια και άτομα της ατμόσφαιρας. Τα τελευταία διεγείρονται ή/και ιονίζονται. Η αποδιέγερσή τους γίνεται με εκπομπή φωτός (φωτόνια). Ωστόσο, αυτό που βλέπουμε αποτελεί ένα μικρό τμήμα του φαινομένου, αφού το μεγαλύτερο μέρος του εκπεμπόμενου φωτός είναι εκτός του ορατού, στο υπέρυθρο και το υπεριώδες φάσμα.

Κυνηγώντας ουράνιες λάμψεις-1
Η παρέα επιδίδεται σε αστροπαρατήρηση και αστροφωτογράφιση του Milky Way, από την κορυφή του Χελμού.

Στρατιές ηλεκτρονίων

Τα red sprites ανακαλύφθηκαν επίσημα μόλις το 1989, όταν κατατέθηκε στις ΗΠΑ η πρώτη τους φωτογραφία, αναφορές για θέασή τους ωστόσο υπήρχαν ήδη εκατό χρόνια νωρίτερα. Στην Ελλάδα η πρώτη φωτογραφία λήφθηκε το 2015 από το Αλεποχώρι σε καταιγίδα της Δυτικής Ελλάδας, από τον Δημήτρη Σαγιάκο. Μια και τα TLEs είναι αρκετά πρόσφατη ανακάλυψη και μέχρι σήμερα καταγράφονται από ελάχιστους στον πλανήτη, οι μελέτες για τον ακριβή τρόπο και τις συνθήκες πρόκλησής τους είναι σε εξέλιξη – η επιστημονική κοινότητα για να τα καταγράψει τοποθετεί πλέον όργανα σε τροχιά, ενώ η NASA πρόσφατα ανακοίνωσε το νέο πρόγραμμα Citizen Science Project με την ονομασία Spritacular, καλώντας κυνηγούς TLEs από όλο τον κόσμο να καταθέσουν τις καταγραφές τους.

Η ομάδα από την Ελλάδα δεν είναι αστρονόμοι ούτε μετεωρολόγοι, όλοι τους ξεκίνησαν ως ερασιτέχνες φωτογράφοι και σταδιακά έγιναν «κυνηγοί καταιγίδων», έως ότου ανακάλυψαν τα TLEs. Η Ελλάδα και η Μεσόγειος γενικά, άλλωστε, ειδικά το δυτικό τμήμα, θεωρούνται hotspot για παρατήρηση τέτοιων φαινομένων, λόγω της αυξημένης κεραυνικής δραστηριότητας σε σχέση με άλλες περιοχές της Ευρώπης. Με το υλικό που καταγράφουν, πάντως, δημιουργούν βάσεις δεδομένων οι οποίες είναι στη διάθεση της επιστημονικής κοινότητας. Επιπλέον, παρακολουθούν διάφορα ακόμη φαινόμενα, ακόμη και αστρονομικά, όπως κομήτες, βροχές μετεωριτών, την άλω σε  Ήλιο και Σελήνη, το ζωδιακό φως κ.ά.

Ο φωτογραφικός τους εξοπλισμός αποτελείται από μία dslr ή mirrorless φωτογραφική μηχανή και κυρίως από τηλεφακούς με πολύ ανοιχτό διάφραγμα. Όταν πέσει στην αντίληψή τους σοβαρή, «οργανωμένη» –όπως την αποκαλούν– καταιγίδα, μελετούν μετεωρολογικούς χάρτες και δορυφορικές εικόνες, συμβουλεύονται τους χάρτες ηλεκτρικών εκκενώσεων ενός παγκόσμιου εθελοντικού δικτύου και βγαίνουν για «κυνήγι» σε σκοτεινές περιοχές, όπως τα παράλια της Αττικής ή τα βουνά της Βοιωτίας, όπου εδρεύουν οι δύο της παρέας. Δεν έχουν πάντα αποτέλεσμα. Για να καταγραφούν τα red sprites, χρειάζεται απόλυτο σκοτάδι, μακριά από τη φωταψία των πόλεων και δίχως φεγγάρι. Να έχει καθαρό ουρανό και η καταιγίδα να εξελίσσεται σε απόσταση από 100 χλμ. περίπου μέχρι 600-800 χλμ. Για να έχουμε πιθανότητα εμείς να τα διακρίνουμε με γυμνό μάτι, δεν θα πρέπει σίγουρα να είναι μακρύτερα των 300 χλμ. Τότε πρέπει κανείς να κοιτάξει στο σωστό σημείο, γύρω στις 20-40 μοίρες πάνω από τον ορίζοντα, ανάλογα με την απόσταση: Εκεί θα λάμπουν, μικροσκοπικά και αμυδρά μεν, τα κόκκινα δαιμόνια.

ΙΝFO 
→ Για αναλυτικές επιστημονικές ερμηνείες και περισσότερες φωτογραφίες, μπορείτε να ανατρέξετε στο βιβλίο του πυρηνικού φυσικού Χρήστου Ντουντουλάκη Παροδικά φωτεινά συμβάντα (εκδ. Οσελότος) και στο blog Athens Astrophotography and Storm Chasing Team: antisimvatikos. blogspot.com.